Waar ga jij voor?
‘Don’t put all your eggs in one basket’
Derde blog in een drieluik van Frits de Lange over vitaal ouder worden en zingeving in werk en leven.
Een vriend vroeg mij zo’n tien jaar geleden hoeveel ik nu eigenlijk werkte. Ik antwoordde: ‘eigenlijk werk ik drie dagdelen per dag; ik werk nooit en altijd, mijn werk is mijn hobby’. Ik hoopte stiekem op een bewonderende blik. In plaats daarvan werd ik hardop in mijn gezicht uitgelachen.
Zijn reactie heeft me wakker geschud.
‘Don’t put all your eggs in one basket’ is sinds die tijd mijn lijfspreuk. Als je alle eitjes in hetzelfde mandje stopt en het mandje valt, sta je met lege handen. Zet niet alle kaarten op je carrière, investeer ook in je familie en vriendschappen, je buurt of wijk. Verspreid je aandacht, zorg voor een goede balans. Je bent meer dan je werk.
Als net gepensioneerde pluk ik er nu mijn vruchten van. Hij helpt me om mijn vroegere werk te relativeren.
Dat gaat niet zonder slag of stoot; het heeft wel wat tijd nodig, merk ik. Mijn werk aan de universiteit was mijn belangrijkste lijntje naar de wereld. Ik ontleende er mijn gevoel voor eigenwaarde aan. Zo was ik ook van betekenis voor de maatschappij.
Ik kan dat maar moeilijk opgeven. Mark Rutte noemt zijn premierschap badinerend ‘een baantje’. Maar je werk is natuurlijk veel meer dan dat. Het stelt je in staat om iets te betekenen voor anderen. Dat geldt voor een premier, maar ook voor de leerkracht, de politieman/vrouw, de ambtenaar, de verpleegkundige. Door je werk neem je deel aan een wereld die groter en meer is dan de jouwe. Je bent – hoe bescheiden ook – een radertje dat de maatschappijmachine draaiende houdt. Betaalde arbeid is in onze cultuur de toegangspoort tot de samenleving.
Als je ophoudt te werken, lijkt dat lijntje naar de grotere gemeenschap te breken. Als je je hele ziel en zaligheid in je werk stopt kun je een cold turkey pensioen (van veertig uur per week naar nul) ook als een ‘sociale dood’ beleven: je leven dient nergens meer voor, je hebt geen doelen meer om je op te richten. Je bent gestorven lang voordat je overleden bent.
Zo interviewde de gerontoloog Kees Knipscheer ooit ouderen met depressieve verschijnselen. Ze zijn de controle over hun leven kwijt. Ze tonen weinig initiatief en gaan nergens echt meer voor. Een financieel administrateur: “Ik zit nogal eens thuis gewoon wat te lummelen… ‘s Morgens als ik opsta, lees ik eerst op mijn gemak de krant, doe een puzzeltje en zo. Ik ben bezig met iets wat niet echt nodig is. Het is je dag op een prettige manier doorbrengen.” Heeft hij de laatste jaren nog leuke dingen ondernomen of meegemaakt? Het blijft stil. Dan zegt hij: “Er schiet me niets te binnen. Ik probeer al maanden een boek te lezen, maar ik kom er niet doorheen…” De treurigheid spat ervan af. De man doet denken aan pensionado Hans uit de tv-serie Tweede Hans: er is niets meer wat aan hem trekt. En hij gáát nergens meer voor.
Hoe houden we de levenslijn naar de wereld open, als het niet meer via ons werk kan? Hoe kunnen we ook dan betekenisvol deel blijven uitmaken van de gemeenschap? “De kwaliteit van onze relaties is het fundament van ons leven”, hoor ik psychiater Jim van Os (UMC Utrecht) zeggen, in een pittige cultuuranalyse. ”Dat mensen geen of weinig verbintenis met anderen ervaren is daarom volgens mij een crisis, of misschien wel dé echte crisis van deze tijd. Gebrek aan vertrouwen en zingeving zijn daar een gevolg van. Je zou kunnen zeggen dat een hele belangrijke kernvraag voor onze tijd is: hoe verbonden voel jij je met de samenleving?”
Verbintenis met anderen – ons geluk hangt ervan af. In het heen en weer tussen jou en de ander gaat iets resoneren, zodat je voelt dat je lééft. Dat gebeurt niet alleen in je werk. Soms nog eerder daarbuiten. ‘Don’t put all your eggs in one basket’. De een zal in zijn kleinkinderen investeren, de ander in de buurt, een derde doet aan muziek of politiek. En weer een ander – ik denk dat ik dat zelf zal proberen – zal nog steeds een beetje doorwerken. Het hoeft allemaal niet groots en meeslepend. Met een variant op een joods gezegde: “wie voor één mens van betekenis is, is voor de hele wereld van betekenis.”
Frits de Lange
Frits was tot zijn pensioen hoogleraar Ethiek in Groningen. Hij is als gastdocent verbonden aan Stavoor.
