De schat in de akker
Een oproep om naar elkaar om te kijken
Arjan Broers (54 jaar) is journalist en coach en sinds twee jaar ook pastor in de vrijzinnige kerkgemeenschap Dominicus in Amsterdam. In 2023 verscheen zijn boek ‘De beste helft’. Met als ondertitel: ‘Kunnen we behalve alsmaar ouder ook wat wijzer worden?’ Ik spreek hem thuis over het boek en de urgentie om het te schrijven. Op mijn eerste vraag, of hij zich voor wil stellen, begint hij met spreken en duurt het even voordat ik een nieuwe vraag hoef te stellen.
“Al sinds mijn vroegste jeugd ben ik geïnteresseerd in wijsheid en de wijsheid van onze traditie. Kijk, onze kerken lopen leeg en dat heeft goede redenen. Maar ik geloof er niets van dat onze ziel verandert. Kerken bepaalden onze religie vooral tussen 1850 en 1950 tot iets collectiefs. Iets om op een bepaalde dag, de zondag, in een bepaalde ruimte en met een bepaalde taal samen te komen. Kerken hebben verzuimd om iets te creëren waar het individu met zijn of haar levensvragen mee aan de slag kan, buiten de kerk als plaats om. Ook nu nog zijn er mensen in de kerk die niet de verbinding leggen tussen traditie en levenservaring.
Toen ik zelf bezig ging met mijn eigen levensontwikkeling, merkte ik op dat ik rond mijn 40e en 50e levensvragen stelde, zoals: waar wil ik me verder in ontwikkelen? En later: waar ga ik me aan toewijden? Ik kwam erachter dat het niet alleen mijn eigen vragen waren, maar dat iedereen ze op een bepaalde manier tegenkomt.”
“In het interview in het NRC zeg ik dat de taak om je leven zin te geven veel te groot is voor een individu. Bovendien is zingeving een beetje raar woord. Als ik zin ervaar is dat voor mij zin. Zingeving lijkt alsof je iets moet geven. Alsof je leven een blanco vel is en jij er zin aan moet geven. “
De hedendaagse mythe van het analyseren en fixen.
“Alle belangrijke levensvragen en ervaringen zijn paradoxen, ze spelen zich af tussen schijnbare tegenstellingen. We leven in een cultuur waarin we dat als probleem ervaren, we gaan dan analyseren en proberen het te fixen. Maar misschien moet je de belangrijkste dingen in het leven bij je dragen of laten gebeuren. Veel wat je op je levensweg meemaakt hoort er bij. Dan zegt iemand bijvoorbeeld: : ‘Het was de vreselijkste tijd in mijn leven, maar ik had het niet willen missen.’ Dat soort uitspraken herkent iedereen. Het gaat over tijden waarin de franje wegvalt en je meteen ziet wat ertoe doet.”
“Als het goed is helpt religie je een weg te vinden in wat je niet kunt oplossen, fixen of zelfs begrijpen. Religie zou je duidelijk moeten maken dat jouw innerlijke waarde los staat van wat je presteert of niet. Dat geeft ontspanning in ons rafelige en rommelige bestaan.”
Wij hebben een serie: ‘Wat als het anders loopt”. De laatste keer ging het over een echtpaar waarvan de man dementerend was en het perspectief richting hun pensioen was veranderd. Jij hebt het in je boek over woestijnervaringen. (Een periode waarin je het moeilijk kunt hebben en niet weet hoe lang het duurt en of er een ander perspectief komt MdV). Soms is de tocht door de woestijn lang en zwaar. Hoe houd je dan perspectief?
Arjan: “Als je in de ‘woestijn’ zit, bijvoorbeeld na een groot verlies, dan weet je niet voor hoe lang dat is. Je weet wel dat je een land hebt verlaten en dat je droomt van een ander land. En dat je moet weten wat je vandaag helpt om het vol te houden. Volgens het Bijbelse verhaal is juist de woestijn heilige grond: daar kom je de echte vragen tegen.”
“Ik begeleid nu mensen bij wie de man een spierziekte heeft. Een vreselijke situatie, en tegelijk zie ik dat dit stel hun liefde heel intens beleven. Zij vertelde de laatste keer hoe zij hem nu moet wassen en hoe het hun intimiteit verdiept. Ze snappen dat ze nu in de hogeschool van de liefde zijn, zoals ik dat noem: ze zijn afhankelijk van elkaar en moeten elkaar loslaten. Hatverscheurend én prachtig.”
“Laatst vertelde een mevrouw van 83 met een rollator me dat ze zich nog nooit zo thuis heeft gevoeld in haar lichaam. Ze was niet in gevecht met haar ouderdom, ze was op haar gemak in haar krakkemikkige zelf. Ik denk wel eens dat we het meeste last hebben niet van hoe het is, maar van ons verzet tegen hoe het is.”
Wijsheidscultuur
In zijn boek ‘De beste helft‘ pleit Broers voor een wijsheidscultuur. Een samenleving waarin mensen er voor elkaar zijn op cruciale momenten in het leven en waar verbinding is met elkaar en met de natuur om ons heen. Waarin mensen naar elkaar uitreiken. In zo’n samenleving of kring kan je mensen op verhaal laten komen, beschrijft hij. In het gesprek komen we te spreken over jongeren, die aanlopen tegen pijnlijke zaken waar ze geen raad mee weten. Broers: “Het zou mooi zijn als jonge mensen te horen zouden krijgen dat ook zij ervaringen zullen opdoen waarin ze op de proef worden gesteld en misschien gelouterd kunnen raken.”
“De oudere generatie kan hierin een rol vervullen. Het zou goed zijn als er meer vriendschappen zouden zijn tussen mensen uit verschillende levensfasen. Dat versterkt een wijsheidscultuur. Jongeren kennen wel ouders en docenten, maar lang niet altijd een ouder iemand met wie ze af en toe een ommetje maken of zelfs vriendschap hebben. De vergrijzing neemt de komende twintig jaar enorm toe. Als we geen nieuwe vormen van gezamenlijkheid helpen creëren, dan zitten we straks allemaal in ons eigen appartement ziek zwak en misselijk te zijn en is er niemand die ons kan verzorgen. We zijn zo goed in nadenken vanuit zeggenschap en autonomie van het individu, maar niet in wat we voor elkaar kunnen betekenen. Ik vind het heel erg troostrijk als ik in mijn Dominicusgemeenschap merk dat als er iets met iemand is, er vaak mensen omheen staan ter ondersteuning.”
Ertoe doen en meedoen
“Het is eigenlijk zo sneu als mensen die met pensioen gaan alleen te horen krijgen dat ze nu kunnen gaan genieten. Moeten gaan genieten zelfs. Terwijl je op die leeftijd zoveel te geven hebt aan generaties boven en onder je. Beweeg je dus niet alleen in je eigen leeftijdsgroep. Het is ook een gemiste kans voor de mensen en voor onze samenleving wanneer we deze mensen zo snel afschrijven. Ik ken bijvoorbeeld een bedrijfsarts die met pensioen is gegaan en nu weer voor een dag per week aan het werk is. De eerste maanden vond hij het leuk, maar hij miste het werk en er was personeel tekort. De meesten van ons willen niet alleen genieten, maar vooral ertoe doen. Meedoen. Iets betekenen.”
We zijn het samenleven en uitreiken een beetje kwijt. En nu gebruiken we bijvoorbeeld het idee van Ubuntu om het te herstellen. Werkt dat?
“Als het mensen helpt of inspireert, dan werkt het. Maar soms ben ik wat sceptisch over wat er allemaal gebeurt op de religieuze markt. Hoe ideeën en begrippen worden ingezet om het ego te plezieren of voor een quick fix. Daarom vind ik theologie zo belangrijk: voor je het weet vergeet je wat het belangrijkste is en ben je een afgod aan het aanbidden.”
Waar begint het voor jou mee?
“Het begint met het besef dat je een deel van het geheel bent. We bestaan bij de gratie van het weefsel dat we samen vormen. En dat je voortdurend een evenwicht moet vinden tussen wat jij wil en wat het leven blijkbaar van je wil. Zoals een oude dominicaan ooit tegen me zei: ‘Je moet goed je best doen, en het hangt nooit van jou af’. Dat geeft ontspanning.”
De schat in de akker
“In mijn boek eindig ik met de parabel van de schat in de akker. Dat gaat over datgene wat jij in jouw leven hebt gevonden waar je uit leeft, wat je energie geeft, waar jij goed in bent en waar je over van hebt. Voor de een is dat muziek, voor een ander is dat koken, oppassen, tuinieren, besturen, kunst maken. Mijn ervaring is dat mensen die gelukkig oud worden hebben leren omgaan met wat ze niet kunnen oplossen of zelfs begrijpen, en dat ze het fijn vinden om te delen van wat ze hebben gekregen. De wereld heeft dat nodig.”
(Interview door Miranda de Vries)
