Tineke van Kooten: “Het leven is leren”

Tineke van Kooten is deskundige op het gebied van leren en ontwikkelen, met een bijzondere focus op de latere loopbaanfase. Met meer dan dertig jaar ervaring inspireert ze organisaties en individuen om het beste uit zichzelf te blijven halen, ongeacht hun leeftijd. Onze adviseur Miranda de Vries sprak met haar over hoe een leven lang leren cruciaal is voor zowel persoonlijke ontwikkeling als organisatiegroei.

De startvraag ligt voor de hand. Hoe kwam Tineke eigenlijk in aanraking gekomen met het onderwerp: ‘leren in de latere loopbaanfase’? Ze vertelt hoe ze tot gaandeweg in haar loopbaan haar interesse ontwikkelde voor dit onderwerp. De weg er naartoe en wat ze tijdens de beginjaren van haar loopbaan al ontdekte. Ontdekte over zichzelf en over het leervermogen en de leerbehoefte van mensen.

De loopbaan van Tineke begon in de uitgeverijbranche als uitgever en redacteur van educatieve boeken. En ze zou nu niet zo geëngageerd zijn met het onderwerp leren en ontwikkelen wanneer ze zelf die ervaring niet zou hebben opgedaan in haar werk en leven. Het bleef niet bij uitgeven. Naast haar werk deed ze een HBO -opleiding Bedrijfskunde en werd ze vervolgens opleidingsmanager en vervolgens strategisch adviseur organisatieontwikkeling bij de Wereldomroep. Daar leidde ze journalisten op uit de gehele wereld. Na een flinke bezuinigingsronde koos ze voor het ondernemerschap en zette ze haar eigen bedrijf in Learning, Development en organisatieadvies op. “Ik kwam in de rol van organisatieadviseur of adviseur Learning and development bij veel organisaties binnen”, vertelt Tineke. “Werkgevers zeiden dan vaak: “Leren en ontwikkelen is hier wel een dingetje want de mensen zijn allemaal boven de 55 en die zijn niet in beweging te krijgen. En veranderen lukt ook niet want we hebben veel grijze koppen en die doen het alleen maar zoals ze het altijd hebben gedaan.”

Tineke vervolgt: “Dat intrigeerde me. Klopten die aannames wel?” Tineke benadrukt dat wanneer je nu kijkt naar de demografische ontwikkeling dat ruim 50% van de beroepsbevolking boven de 45 is. “Wanneer al die mensen écht niet meer in beweging te krijgen zijn dan hebben organisaties een groot probleem.”

Het gemak en de vanzelfsprekendheid van uitspraken van HR- mensen en managers over ouder wordende medewerkers bleef Tineke puzzelen. Het probleem was duidelijk maar ook Tineke had nog geen oplossingen op zak. Daarom ging ze zich in dit thema verdiepen tijdens haar Master ‘Leren en Innoveren’. Het was een mooie aanleiding om er ook op een wetenschappelijke manier naar te kijken. Tineke onderzocht het leervermogen en de innovatiebereidheid van mensen op latere leeftijd. Verandert dat en hoe komt dat?

Kan je iets meer vertellen over je Master onderzoek naar leren en innoveren?
Tineke: “Ik heb een praktijkonderzoek gedaan met een groep 50 -plus ambtenaren. De vraag van de bij dit onderzoek betrokken overheidsorganisatie was: “Wij hebben een grote groep mensen die al te lang op dezelfde plek zitten en we willen ze mobieler maken”. Ik heb vervolgens heb is onderzoek gedaan naar wat er voor die mensen nodig is om in beweging te komen. Ik heb gevraagd om taaie problemen binnen de organisatie waar een groep ervaren medewerkers hun tanden in zou kunnen zetten.

“Er kwamen twee grote vragen naar voren. De eerste vraag was: ‘hoe kunnen we onszelf beter op de kaart zetten?’ De tweede vraag luidde: ‘Hoe blijven we een aantrekkelijke werkgever?’”

“Er kwam een flinke groep oudere ambtenaren op deze vraagstukken af. We hebben eerst geïnventariseerd wat deze mensen samen aan kennis en ervaring hadden. Daarna hebben we de vraagstukken onder de loep genomen en ons afgevraagd wat zij met hun kennis en ervaring aan oplossingen konden bedenken. We hebben de oplossingen gepresenteerd aan de directie en die zijn aan de slag gegaan met de opbrengsten. De ambtenaren die mee hadden gedaan aan het onderzoek en aan het bedenken van oplossingen voor actuele en belangrijke vraagstukken in de organisatie, kregen een nieuwe kijk op zichzelf. Hun zelfvertrouwen in leren en innoveren nam toe. Daar zit een crux: Wat gebeurt er met het zelfvertrouwen wanneer er telkens over oudere medewerkers wordt gezegd dat ze star zijn en niet in beweging te krijgen zijn? Dat is natuurlijk funest voor hun zelfvertrouwen en motivatie?

Andere vraag. Wat gebeurt er wanneer het leeraanbod in organisaties te algemeen is?
“Je ziet dat mensen vanaf 45 minder gestimuleerd worden om deel te nemen aan trainingen of niet meer deelnemen. Wanneer je binnen zo’n training gaat kijken zie je dat deze bedoeld is voor mensen die beperkte werkervaring hebben. Een voorbeeld. Voor een jonger iemand die voor het eerst leiding gaat geven , is een training gespreksvaardigheden voor leidinggevenden goud waard. Maar wanneer jij ruime werkervaring hebt en al veel gesprekken hebt gevoerd en je wordt in de latere loopbaanfase leidinggevende, dan heb je wat anders nodig. Dan is een standaard training tijdsverspilling en dat weet je dan al. Dat noem ik ook wel eens de wasstraat trainingen. Standaard trainingen die voor iedereen zouden moeten gelden. Zo werkt dat niet. Dan raakt een ervaren medewerker gedemotiveerd voor een volgende training. Je leest dan brave antwoorden in de evaluatie als ‘Je steekt er altijd wel wat van op’ . Maar eigenlijk is het zonde van de investering geweest. En wanneer ze de evaluatie terugkoppelen aan een jonge opleidingsmanager, leidinggevende of HR medewerker, wordt dit vaak gerelateerd aan de leeftijd. Zie je wel”, denken de jonge managers dan, blijkbaar heeft deze oudere medewerker geen zin meer om trainingen te volgen. Terwijl het probleem niet het volgen van de training is maar het feit dat het niet aansluit bij de senioriteit van de medewerker.”

In een eerder nieuwsbericht hebben wij Klaske Veth geïnterviewd en zij heeft het over bridge workers en over breder kijken naar een loopbaan. Ben jij voorstander van het breder kijken? Investeren in mensen tot bijvoorbeeld hun 75e?
“Het aantal gezonde jaren is enorm toegenomen. In 2020 is er een rapport uitgebracht door het RVS (Raad voor de Volksgezondheid en Samenleving): ‘Het geschenk van de eeuw’. Dit rapport gaat over de derde levensfase: de periode van gezonde en vitale jaren die we erbij gekregen hebben Er is, als je gezond bent en graag wilt, geen enkele reden waarom je niet door zou kunnen werken tot 70 of 75, of nog langer. Werk is voor veel mensen fijn en bevredigend en cognitief uitdagend en voedend, je doet er toe. Het heeft veel meer voordelen dan nadelen. De zware beroepen daargelaten. Daar moet een regeling voor blijven gelden. Maar voor het overgrote deel van de beroepsbevolking geldt dat niet. En blijf in die mensen, die langer door kunnen, investeren.”

Is de samenleving daar klaar voor?
“De arbeidsmarkt krapte speelt hier wel een grote rol in. Dit zou de kanteling in het denken kunnen betekenen. Kijkend naar de grote aantallen mensen die met pensioen gaan moeten we iets.”

Tineke gaat in op het boek van Lynda Gratton. Een Engelse hoogleraar aan de Londen Business School. In haar publicatie “The hundred year life” beschrijft Gratton hoe de maatschappij en onze blik op werken en leven kunnen veranderen, wanneer we het ouder worden als gift zien en niet meer als zorg. Onze concepten dat je na de periode van 45-50 gaat uit faseren klopt niet en demografisch gezien al helemaal niet meer. Tineke kan zich helemaal vinden in de visie van Lynda Gratton.

Een andere uitspraak van Klaske Veth: Leven in crescendo. Wat vind je daarvan?
“Daar ben ik het helemaal mee eens. We worden wijzer, zelfverzekerder meer ervaren etc. En dat verzilveren we in deze maatschappij nog onvoldoende. De beweging zit niet alleen in de oudere medewerker maar in de gehele maatschappij.”

Wat kan je in het licht van wat je me vertelde zeggen over leren in de latere loopbaanfase?
“Een leven lang leren of een leven lang ontwikkelen is eigenlijk een gekke term omdat je altijd ontwikkeld. Ik ben ervan overtuigd dat leven leren is. Het gaat niet altijd om een opleiding. Ik ben erg van belemmeringen weghalen en kennis te ontsluiten voor diverse groepen.”

Tineke vervolgt: “Het misverstand heerst dat je met het ouder worden minder goed kunt leren. Maar dat is niet zo: de manier van leren verandert. Wanneer je jong bent is je fluïde intelligentie hoog, dat heb je ook nodig: je moet nog kunnen stampen en contextloos leren. Naarmate je ouder wordt neemt je fluïde intelligentie af en gekristalliseerde intelligentie toe. Dat betekent meer overzicht, inzicht, samenhang. Je hebt als het ware in he hoofd haakjes gebouwd waar je zaken aan op kunt hangen. Stel je hebt vroeger Frans gehad dan heb je Franse haakjes waar je later Spaanse woorden aan kunt hangen wanneer je Spaans wil gaan leren. Contextrijk leren met bij een casus werkt ook heel goed. Je kunt er dan over in gesprek gaan. En dat is mooi. Het is belangrijk dat de oudere lerende de context snapt en kan kauwen en puzzelen om de kennis aan het goede haakje te hangen. Dat vraagt senioriteit van de opleider en de aangeboden stof.”

Zijn er misschien ook mensen/ groepen die geen behoefte hebben aan leren?
Tineke’s antwoord rolt er vlot uit. “Mensen die veel negatieve ervaringen met leren, of onderwijs, hebben gehad bouwen geen zelfvertrouwen in leren op”.

Een leven lang leren vraagt om een leven lang loopbaanbegeleiding, Wat vind je van die stelling?
“Wat een factor is bij het motiveren om te leren, is stilstaan bij wat er na het leren komt en daar beleid op maken. Een leven lang leren moet hand in hand gaan met een leven lang loopbaanbegeleiding. Stel je wil promotie maken op je 53e en dan is het fijn als dat kan. En het zou helpen wanneer je daarbij loopbaanbegeleiding hebt. Stel we laten dat Pensioen in Zicht los. En je blijft met wat je gejaagd en verzameld hebt door ontwikkelen en nieuwe stappen zetten in je loopbaan. Niet iedereen zal die ambities hebben. Maar als je het wel wil moet daar ruimte voor zijn. Vraag jezelf eens af: ‘Is er nog een stap die je wil zetten ?’of: ‘Welke gave dingen wil je gaan doen de komende 15 jaar?’ Die vraag is ook relevant als je 60 bent. Ik weet niet of dat besef bij bedrijven al is ingedaald.”

Over Tineke van Kooten
Tineke van Kooten (MEd 1964) is zelf op haar 60e nog lang niet uit geleerd. Ze helpt organisaties die maximaal gebruik willen maken van de ervaringskennis die ze in huis hebben én die hun senior professionals ontwikkelruimte en werkplezier gunnen. Dat doet ze door advies, onderzoek, training en coaching. Vanuit haar eigen bedrijf Het Leerbedrijf voert zij opdrachten uit voor onder meer de overheid, onderwijs, zorginstellingen en de financiële sector.
In 2025 verschijnt haar boek ‘Leve de vergrijzing!’ bij uitgeverij Van Duuren. In dit boek lees je hoe je oudere medewerkers in jouw organisatie laat floreren en wat dat oplevert aan motivatie, werkplezier en productiviteit. De vele voorbeelden geven inspiratie, het stappenplan helpt je bij een eigen praktische aanpak. Zodat jouw vergrijzende organisatie geen probleem meer heeft, maar een stevig concurrentievoordeel.