03 april 2025

We organiseren dit jaar twee terugkommomenten op een prachtige centrale locatie in het Groene Hart. Sluit je aan en ontdek hoe je samen met anderen jouw pensioenreis verder kunt vormgeven! 

Een dag vol inspiratie 

Tijdens deze terugkomdag nodigen we mensen uit om verhalen en ervaringen te delen met mede-ex-cursisten. Welke dromen en wensen zijn er naar voren gekomen? Hoe ga je om met de veranderingen die pensioen met zich meebrengt? Hoe geef je tegenwoordig invulling en structuur aan het leven van iedere dag? Laat je als pensionado inspireren door anderen en ontdek de kracht van gezamenlijke reflectie. 

Deze dag draait niet alleen om terugblikken, maar ook om vooruitkijken. Wat betekent het om met pensioen te zijn? Wat wil je verder bereiken in deze nieuwe fase van je leven? We bieden verschillende werkvormen aan zodat ieder verder kan ontdekken wie je wilt zijn en welke stappen je eventueel kunt zetten om dat te realiseren. Met boeiende opdrachten en het delen van persoonlijke verhalen krijgt ieder niet alleen inzicht, maar wordt het ook makkelijker om wensen en doelen helder te krijgen. We creëren een veilige ruimte voor iedereen om verhalen te delen en te groeien. 

Betekenisvol leven – wat betekent dat? 

Senioriteit omvat een schat aan ervaring en wijsheid. Tijdens de terugkomdag onderzoeken we hoe deze senioriteit niet alleen jou, maar ook anderen kan verrijken. Wat zijn de kansen om je ervaring om te zetten in betekenisvolle bijdragen aan de gemeenschap?

Samen ontdekken we manieren om zinvol bij te dragen aan de wereld om je heen. Of het nu gaat om vrijwilligerswerk, mentoractiviteiten of creatieve projecten: ieders ervaring is van onschatbare waarde. Laten we de kracht van samenzijn weer benutten en zo mogelijk weer nieuwe ideeën ontwikkelen voor een vervullend pensioen. 

We kijken ernaar uit om ex-deelnemers te verwelkomen op deze bijzondere dag!

Schrijf je hier in

03 april 2025

Blog door Frans Hoeke, trainer Stavoor

Heb je ooit stilgestaan bij wat jou écht energie geeft? Voor mij begon het vandaag het met een vroege ochtendwandeling. Vanochtend om 8.00 uur stapte ik naar buiten en maakte een foto van de opkomende zon. De frisse lucht en de stilte van de ochtend geven mij een gevoel van hernieuwde vitaliteit.

Van de week mocht ik een voetbaltraining van m’n kleinzoon bijwonen. Het kijken naar spelende kinderen onder leiding van een bevlogen trainer bracht zo’n heerlijk blij en opgetogen gevoel. Wat ik me afvraag is in hoeverre hier mijn eigen plezierige jeugdherinneringen als voetballertje en later als jeugdtrainer dit gevoel versterkten. Ik heb als begeleider zo vaak die levenslust mogen ervaren en zelfs mogen creëren in het werken met jeugd.

Levenslust zit voor mij in de kleine, bewuste momenten. Als trainer van Stavoor was ik benieuwd naar hoe oud-deelnemers aan de Pensioen in Zicht-cursussen levenslust zien, hoe ze hier aan werken. Ik deed een kleine verkenning onder wat app-groepen van oud-deelnemers die zo met elkaar in contact blijven.  Op basis van de antwoorden van de ongeveer 15 oud-deelnemers die reageerden, zie ik een aantal patronen.

Buiten zijn en natuur

Veel oud-deelnemers noemen het buiten zijn als een bron van levenslust, vooral wandelen, fietsen, en het genieten van de natuur. Dit lijkt een gemeenschappelijk thema, waarbij de buitenlucht, de zon, en de natuur als opwekkend en verfrissend worden ervaren.

Sociale interacties en activiteiten met anderen

Er wordt vaak genoemd dat sociale activiteiten zoals samen koken, etentjes, sport in groepsverband, en vrijwilligerswerk belangrijk zijn voor het behouden van levenslust. De deelnemers noemen met name de waarde van goede vriendschappen, activiteiten met familie, en sociale netwerken.

Vrijwilligerswerk en dienstbaarheid

Het doen van vrijwilligerswerk blijkt voor verschillende oud-deelnemers een grote rol te spelen in het ervaren van levenslust. Ze halen energie uit het dienstbaar zijn voor anderen, bijvoorbeeld door zich in te zetten voor stichtingen of als fietsmaatje voor ouderen.

Gezondheid en beweging

Regelmatige lichaamsbeweging wordt door velen genoemd als een essentieel onderdeel van hun levenslust. Dit varieert van sporten, zoals wandelen, zwemmen en dansen, tot het onderhouden van de tuin.

Nieuwe ervaringen en leren

Het opdoen van nieuwe kennis en ervaringen wordt vaak genoemd als een belangrijke ‘levenslustversterker’. Van nieuwe hobby’s zoals fotografie of schilderen tot het leren van nieuwe dingen, er is een duidelijke wens om actief bezig te blijven en zich verder te ontwikkelen.

Routine en balans

Verschillende oud-deelnemers aan Pensioen in Zicht wijzen op het belang van een balans tussen ‘leuke’ en ‘moeten’ dingen. Structuur, zoals het houden van vaste momenten voor bepaalde activiteiten (sport, vrienden zien, cultuur), lijkt belangrijk te zijn voor het behouden van levenslust.

Wat verder opviel

Wat me ook opviel in de reacties: de voorkeur voor de zomer, het verlangen naar zon en warmte in de winter, en het reizen naar zonnige bestemmingen (zoals Spanje) worden genoemd als belangrijke aspecten van levenslust. Dit wijst op het belang van seizoensgebonden activiteiten en de invloed van het weer op het welzijn.

Veel oud-deelnemers hebben ook een diepere reflectie op wat hen energie geeft. Ze spreken over zingeving in hun leven, zoals het belang van betekenisvolle gesprekken, het delen van cultuur, en het creëren van iets moois (zoals een foto of schilderij). De grootste uitdaging die genoemd wordt: het omgaan met mensen die energie afnemen. De oud-deelnemers proberen meer tijd door te brengen met mensen die hen energie geven, en minder met degenen die dat niet doen. Dit wijst op een belangrijke focus op het beheren van energie in relaties.

Als ik de reacties overzie die ik kreeg van oud-deelnemers: er lijkt een duidelijke behoefte te zijn aan balans, sociale verbinding, gezondheid, en persoonlijke groei om levenslust te behouden. Het lijkt erop dat de oud-deelnemers veel waarde hechten aan de kleine, dagelijkse momenten, zowel alleen als in gezelschap. En dat ze actief op zoek zijn naar manieren om hun leven betekenisvol en energiek te houden. De uitdaging ligt vooral in het behouden van die energie door zelfzorg, gezonde relaties, en het blijven ontdekken van nieuwe ervaringen. Elke dag die voor je ligt biedt daarvoor kansen! En een vroege ochtendwandeling kan daarbij helpen.

02 april 2025

Levenslust

“De mooiste tijd van je leven” – we zeggen het nu thuis af en toe tegen elkaar, allebei met pensioen en relatief gezond. Geen prestatiedruk meer, een legere agenda, en niet meer voor dag en dauw in de file, het voelt heerlijk. Een laat ontbijt, krantje erbij – we geven de geluksonderzoekers die de U-bocht ontdekten gelijk: na het stressvolle spitsuur in onze levensloop breken gouden tijden aan. Niets hoeft meer omdat het moet.

Soms voelt het even als een tweede jeugd.

Maar ik moet eerlijk zijn: ik ben geen twintig of veertig meer. Ik heb minder energie dan vroeger, en een uitspattinkje moet ik al snel bezuren. Op mijn beste momenten blaak ik van levenslust, maar ik zit ook af en toe uitgeblust op de bank voor de tv.

Wat is dan levenslust, als je – zoals ikzelf nu – bijna zeventig bent? Op zijn minst toch dat je ‘s ochtends met plezier je bed uitkomt. Ik denk vaak bij het openschuiven van de gordijnen aan het gedicht ‘Marc groet ’s morgens de dingen’ van Paul van Ostaijen, over een klein jongetje dat ’s morgens vrolijk de nieuwe dag begroet. ‘Dag ventje met de fiets op de vaas met de bloem / ploem ploem / dag stoel naast de tafel / dag brood op de tafel / dag visserke-vis met de pet / pet en pijp / van het visserke-vis / goeiendag’.  

Maar opnieuw: als ik eerlijk ben, ik kom maar zelden ‘s ochtends zo de woonkamer binnen. Soms heb ik slecht geslapen en word ik moe wakker. En hoe dan ook moet mijn lijf altijd wel eerst een beetje op gang komen. Pijntje hier, pijntje daar…

Levenslust op leeftijd is dan toch echt iets anders dan levenslust voor kinderen.

Bij een wandeling met kleindochter van vijf begint ze spontaan voor ons uit te huppelen. Ik word blij als ik ernaar kijk. Ik ben jaloers op dat speelse hondjesgedrag, want uit mezelf huppel ik niet meer. Ik zou er een cursus voor moeten volgen.

Het latere leven voelt er ook te zwaar voor, je draagt ook een hele rugzak met je mee. Daarom wil ik die U-bocht ook wel een beetje relativeren. Hij geldt misschien nog voor prille pensionado’s, voor als je gezond bent en – als je met een partner samenleeft – elkaar nog hebt. Maar hoe gaat dat straks als je écht oud gaat worden? Die toekomst maakt me soms bang en onzeker.

Levenslust op leeftijd lijkt dan al gauw iets voor de happy few te worden of voor positivo’s voor wie het glas altijd half vol is. Voor geluksvogels, of voor wie altijd al het zonnetje in huis is geweest.

Is het dan niet verstandiger om je in het latere leven te beperken tot bedaagde en bezonken termen als ‘zingeving’ of ‘wijsheid’? Moeten we eenmaal op leeftijd gekomen niet meer zo frivool willen zijn? 

En toch, ik wil graag blijven gaan voor levenslust als de kern van goed ouder worden. Dat is waardevol voor mezelf, maar het heeft ook filosofisch sterke papieren.

Leven is immers in beweging komen, het ene been voor het andere willen zetten. Letterlijk, door elke morgen opnieuw de dag in te willen stappen, ‘ja’ te zeggen tegen wat hij brengen zal. “Mensen zeggen dat we allemaal naar de zin van het leven zoeken”, zei de religiewetenschapper Joseph Campbell eens in een interview. “Ik denk niet dat dit het is wat we zoeken. Ik denk dat het de ervaring is dat we werkelijk in leven zijn, op zo’n manier dat onze lijfelijke ervaring resoneert met onze diepste essentie, zodat we echt de verrukking voelen wat het is om te leven.”

Levenslust is een soort eetlust: het leven smaakt je. Je voelt de zon op je huid, je hoort de vogels zingen, je bent blij het licht te zien.

Een paar maanden voor haar overlijden bezocht ik mijn hoogbejaarde, kwetsbare moeder in het verzorgingshuis. Het was een mooie zomerdag en op het plein voor het tehuis stond een ijsjeskraam. ‘Heb je zin in een ijsje?’, vroeg ik haar, ‘dan haal ik er eentje.’ Ze knikte ja. Ik zie nog voor me hoe haar ogen glansden toen we het daarna samen oppeuzelden. Levenslust was het, tot de laatste snik.

Frits de Lange

www.fritsdelange.nl

Frits is emeritus-hoogleraar en als docent filosofie verbonden aan Stavoor Pensioen in Zicht

02 april 2025

Interview met Josanne Huijg (Leyden Academy on Vitality and Ageing)

_{Foto’s: Monica Stuurop}

Werken draagt bij aan geluk. Het geeft structuur, sociale contacten en een gevoel van betekenis. Maar wat gebeurt er als dat houvast wegvalt bij pensionering? Volgens Josanne Huijg, uitvoerend directeur en programmaleider Persoonlijk welbevinden bij Leyden Academy on Vitality and Ageing, wordt die overgang vaak onderschat. “Veel mensen kijken uit naar hun pensioen, maar realiseren zich niet hoe groot de impact ervan kan zijn op hun geluksgevoelens.”

Redenen genoeg dus om in gesprek te gaan met Josanne. En ze neemt de tijd. Geen gehaaste antwoorden, geen abstracte theoretische bespiegelingen, maar concrete onderbouwingen en voorbeelden die de grote thema’s van ouder worden tastbaar maken. “Ouder worden is hip,” stelt ze nuchter. “Er is een kanteling gaande in hoe we naar ouderen kijken. Toen ik kind was, was het normaal dat iemand na zijn pensioen in een verzorgingshuis ging wonen. De huidige generatie ouderen denkt daar heel anders over.”

De U-bocht van geluk

Geluk neemt niet lineair toe of af met de jaren, legt Josanne uit.  Dit fenomeen wordt ook wel de U-bocht van geluk genoemd.  “Mensen ervaren gemiddeld het meeste geluk in hun vroege en late volwassenheid. In de middelbare levensfase, grofweg tussen de 35 en 45 jaar dipt het gevoel van geluk en tevredenheid. Dat heeft te maken met de drukte van carrière, gezin en sociale verwachtingen. Mensen stellen hoge eisen aan zichzelf en ervaren stress. Maar naarmate mensen ouder worden, leren ze beter om te gaan met hun verwachtingen en stellen ze haalbare doelen. Daardoor neemt het geluksgevoel na het vijftigste levensjaar weer toe.”

Naarmate mensen ouder worden, ontwikkelen ze meer veerkracht en acceptatie. Ze hechten minder waarde aan status en materieel succes en focussen zich meer op sociale relaties en zingeving. “Sociale gezondheid is een essentiële factor voor kwaliteit van leven,” benadrukt Josanne. “We zijn van oudsher sterk gericht op autonomie, maar volledige onafhankelijkheid heeft ook schaduwkanten. Mensen hebben verbinding nodig om zich goed te voelen. Daarom zien we nu steeds vaker woonvormen en initiatieven waarin oudere generaties samenleven en elkaar ondersteunen.”

De rol van werk en zingeving in levensgeluk

Veel mensen realiseren zich pas na hun pensionering hoeveel werk bijdraagt aan hun levensgeluk. “Mensen die werken, zijn gemiddeld genomen gelukkiger dan mensen die niet werken,” zegt Josanne. “Dat komt omdat werk een bron van structuur, betekenis en sociale interactie is.” Ze illustreert het met een herkenbaar voorbeeld. “Neem een basisschooljuf die met pensioen gaat. Veel mensen ontlenen hun identiteit aan hun werk. Een juf voelt zich vaak nog steeds juf, zelfs als ze niet meer voor de klas staat. Dat kan een grote omschakeling zijn.” Josanne wijst op een methode die Leyden Academy gebruikt om mensen bewuster te maken van die transitie: de brief aan je toekomstige zelf. “We vragen mensen om een brief te schrijven aan hun gepensioneerde ik: Wie ben je? Wat wil je nog bereiken? Welke rol speelt werk of vrijwilligerswerk in je leven? Dit helpt mensen om bewuster na te denken over hun toekomst.”

Uit onderzoek blijkt dat ouderen die vrijwilligerswerk doen, aanzienlijk gelukkiger blijven. “Ouderen vormen de grootste groep vrijwilligers in Nederland. Veel mensen halen zingeving uit het gevoel iets bij te dragen aan de maatschappij,” zegt Josanne. Dit kan variëren van mantelzorg tot actieve betrokkenheid in buurtinitiatieven. Ook het hebben van sociale contacten is een niet te onderschatten factor. “Veel ouderen noemen hun kleinkinderen als belangrijke bron van levenslust. De mogelijkheid om zorg te dragen en deel te nemen aan hun leven geeft hun een gevoel van betekenis en is een bron van geluk.”

Stoïcisme en de kunst van het ouder worden

De vraag wat geluk is, wordt al sinds de Griekse Oudheid gesteld. “Geluk is een complex begrip,” vertelt Josanne. “We onderscheiden doorgaans drie vormen: levenstevredenheid, eudemonisch geluk (zingeving) en hedonistisch geluk (kortstondige vreugde).” Steeds vaker wordt ook het stoïcisme genoemd als een filosofie die helpt bij een gelukkiger leven, merkt Josanne op. “Mark Tuitert, de oud-topschaatser, is een bekende aanhanger van het stoïcisme. Hij leert mensen omgaan met zaken waar ze geen controle over hebben, in plaats van zich ertegen te verzetten. Dat is een mindset die ouderen vaak van nature al ontwikkelen.”

De kracht van storytelling

Josanne heeft een achtergrond binnen de psychologie. De achtergrond van de onderzoekers die bij Leyden Academy werken, is zeer divers: van psychologen, sociologen en antropologen tot filosofen, verpleegkundigen en artsen. Regelmatig verricht Leyden Academy multidisciplinair onderzoek en gaat het kenniscentrum pionierend aan de slag met niet eerder verkende vraagstukken. Eén van de methodieken die de Leyden Academy inzet in haar onderzoeksprojecten, is storytelling. “Door mensen hun eigen verhaal te laten vertellen en delen, krijgen ze meer inzicht in hun eigen situatie,” zegt Josanne. “Dit is een krachtige manier om mensen te empoweren.” Ze noemt als voorbeeld de methode photovoice, waarbij mensen een foto kiezen die iets zegt over hun leven of gevoelens. “Zo’n beeld opent gesprekken en helpt mensen om op een andere manier naar hun eigen situatie te kijken.”

Een nieuwe fase, geen einde

De kern van Josanne’s verhaal: geluk en levenslust komen niet vanzelf. De overgang naar pensioen is daarbij een cruciale fase, constateert ze. “En die wordt vaak onderschat.”  Voor veel mensen betekent met pensioen gaan een nieuwe start in plaats van een afsluiting. Maar dat vraagt wel om voorbereiding. “We moeten af van het idee dat pensionering automatisch een feest is,” zegt Josanne. “Voor sommige mensen is dat zo, maar anderen zitten aan de andere kant van het spectrum en voor hen is het een juist een periode van onzekerheid.” Haar advies aan werkgevers, beleidsmakers en oudere medewerkers is glashelder: besteed net zoveel aandacht aan de afronding van een loopbaan als aan de start. Want gelukkig ouder worden begint al ruim voordat de pensioenleeftijd in zicht komt.