03 april 2025

In een nieuwsbrief met als thema levenslust mag het boek “Hoop voor hart en hersenen” van Erik Scherder niet ontbreken. In alle trainingen van Stavoor (zowel bij Pensioen in Zicht als bij de trainingen Vitaal Leven en Werken) komt deze vrolijke professor regelmatig voorbij.

Door: Astrid Kraal

Zijn laatste boek is opnieuw heel inspirerend. Het legt de nadruk op optimisme en levenslust. Scherder, een bekende neuropsycholoog, legt uit hoe je met eenvoudige veranderingen in je leefstijl niet alleen je lichamelijke gezondheid kunt verbeteren, maar ook je mentale welzijn een boost kunt geven.

Kernboodschap

De belangrijkste boodschap van het boek is dat je zelf veel invloed hebt op gezondheid en welzijn. Scherder benadrukt dat je niet passief hoeft toe te kijken hoe bij het ouder worden de gezondheid achteruitgaat. Integendeel, door actief en positief in het leven te staan, kun je zelf veel doen om je hart en hersenen vitaal te houden. Dat is in alle trainingen van Stavoor ook het uitgangspunt: zelf aan het roer staan om vitaal te blijven, zowel qua lichaam als geest!

Scherder is een optimist in hart en nieren, en dit komt duidelijk naar voren in zijn boek. Hij moedigt je aan om met een positieve instelling naar het leven te kijken. Volgens Scherder kun je met optimisme en een positieve levenshouding veel bereiken:

• Beweging: Regelmatig bewegen is essentieel voor zowel het hart als de hersenen. Scherder laat zien dat eenvoudige activiteiten zoals wandelen een groot verschil kunnen maken. Door te bewegen, blijven de hersenen flexibel en het hart sterk.
• Mentale uitdaging: Scherder pleit voor het constant blijven prikkelen van de hersenen. Dit kan door nieuwe dingen te leren, zoals een nieuwe taal of een muziekinstrument. Door de hersenen actief te houden, blijf je langer fit en vitaal.
• Sociale interactie: Sociale contacten zijn cruciaal voor het welzijn. Dit is daarom ook een belangrijk thema in al onze trainingen. Scherder legt uit dat een rijk sociaal leven bijdraagt aan mentale gezondheid en het vergroten van geluk.
• Voeding: Gezonde voeding speelt een grote rol in het gezond houden van je hart en brein. Scherder geeft praktische tips over hoe je met bewuste voedingskeuzes je gezondheid kunt verbeteren.

Scherder gebruikt talrijke voorbeelden en verhalen om zijn punten kracht bij te zetten. Hij vertelt over mensen die ondanks tegenslagen hun levensstijl hebben veranderd en daardoor een betere gezondheid hebben bereikt. Deze verhalen zijn motiverend en laten zien dat het nooit te laat is om veranderingen door te voeren.

Scherder gebruikt eenvoudige en begrijpelijke taal om complexe wetenschappelijke informatie uit te leggen. Dit maakt het boek geschikt voor een breed publiek, of je nu veel of weinig voorkennis hebt.

“Hoop voor hart en hersenen” is daarmee een positief en inspirerend boek dat de nadruk legt op de kracht van optimisme en levenslust. Erik Scherder slaagt erin om met eenvoudige taal en praktische tips je motiveren om actief aan de slag te gaan met je gezondheid.

Tip

Erik Scherder heeft samen met de EO een training ontwikkeld om te leren optimistisch en positief in het leven te staan. Deze gratis online training geeft tal van praktisch oefeningen om mee aan de slag te gaan.

03 april 2025

Een inspirerend gesprek met Hans Raamsdonk

Onlangs ontmoette Josee Hoogeboom Hans Raamsdonk, adviseur Leren en Ontwikkelen/HR Prorail, tijdens de voorbereiding op het traject ‘Vitaal naar de Eindstreep’. Tijdens deze gesprekken leerde ze Hans kennen als een enthousiaste en gedreven man van 65, vol energie en levenslust. Een gesprek met hem over dit thema van onze nieuwsbrief kon dan ook niet uitblijven.

Door: Josee Hoogenboom

Levenslust als kernwaarde

Voor Hans is levenslust een van de belangrijkste pijlers in zijn leven. “Er is al genoeg getob in de wereld”. Veel mensen van mijn leeftijd kijken achterom en hebben spijt van dingen. Dat heeft voor mij weinig zin. Het leven gaat zoals het gaat, en ik doe wat past bij mijn overtuigingen en kernwaarden. Eén van mijn vaste principes is: als het op werken gaat lijken, ga ik weg. Elke keer als werk als een verplichting voelde, maakte ik een nieuwe stap.”

Zijn behoefte aan autonomie speelt hierin een grote rol. “Ik werk het liefst op mijn eigen manier. Als ik gestuurd word of in een omgeving zit die niet bij me past, dan voel ik me niet prettig. Mijn werk moet met hart en ziel gebeuren, anders moet ik iets anders gaan doen.”

Vrijheid, vertrouwen en plezier

Hans vindt het belangrijk om vrijheid en vertrouwen te ervaren in zijn werk. “Mijn eigen tijd indelen, zelf bepalen wat ik doe binnen de aangegeven grenzen en gewaardeerd worden om mijn vakkennis. Dat maakt me gelukkig. Ik heb bovendien veel geluk gehad, zowel in mijn werk als privé. Mijn loopbaan is vervullend geweest en ik ben bijna 46 jaar getrouwd. Dat is deels ook een kwestie van mazzel hebben.”

Ondanks dat hij financieel niet meer hoeft te werken, blijft Hans met plezier aan de slag bij ProRail. “Het vuur komt echt van binnenuit, en dat voelt goed en comfortabel. Een recente verhuizing naar een andere woonplek heeft daar ook aan bijgedragen. Zo’n grote stap houdt je in beweging en vergroot het plezier.”

Omgaan met tegenslagen

Maar wat als dingen tegenzitten? “Dan handel ik zo snel mogelijk! Problemen moet je niet laten rotten of groot laten worden. Ik ben alert op mijn omgeving en vertrouw op mijn gevoel. In mijn werk zie ik mensen die te lang blijven zitten of geen stap durven zetten. Op een gegeven moment draai je jezelf vast, en dan is loskomen lastig.”

Invloed van karakter en opvoeding

Hans gelooft dat levenslust deels een kwestie van karakter is. “Mijn moeder had een aanstekelijke levensvreugde. Haar vrolijke aandacht heeft mij gevormd. Mijn vader zorgde voor stabiliteit en structuur. Die combinatie heeft me veel gebracht.”

Met de jaren heeft Hans geleerd dat veel dingen uiteindelijk op hun pootjes terechtkomen. “Dat vertrouwen is gegroeid. Ik accepteer het leven zoals het is en kijk niet meer om met spijt. Als je jong bent, lijkt alles te moeten: een baan, een huis, een gezin. Nu zie ik in dat er ontelbare wegen waren, maar dat mijn keuzes goed waren.”

Levenslust draait volgens Hans om je kijk op de wereld. Hij hoopt dat hij anderen inspireert. “Als collega’s zeggen ‘ik kan me niet voorstellen dat jij hier niet meer werkt’, dan spring ik een gat in de lucht. Dat betekent dat ik iets waardevols uitstraal.”

Inspiratiebronnen

Hans haalt inspiratie uit mensen om hem heen. “Een goede vriend van 75 geniet van elk moment. Hij is met leerbewerking begonnen en vrijwilligerswerk gaan doen. Dat vind ik inspirerend. Ook mijn vrouw is een grote steun: zij denkt niet in problemen, maar in oplossingen.”

Zijn vriendenkring is divers en dat waardeert hij. “De een mediteert in een klooster, de ander heeft een boot. Die verscheidenheid maakt het leven leuk en verrijkt mijn eigen kijk op dingen.”

Een waardevol traject

In het kader van ‘Vitaal Werken en Leven’ ben ik begin dit jaar, samen met collega Miranda de Vries, gestart met het traject ‘Vitaal richting de eindstreep’ voor negen seniore medewerkers. Dit traject bestaat uit een kick-off, drie cursusdagen en twee intervisiebijeenkomsten. Hans is blij met dit traject dat we bij ProRail hebben opgezet. “Het helpt medewerkers bij vragen als: ‘Doe ik er nog toe? Hoe kijk ik naar de veranderingen die komen gaan?’ Jullie helpen vanuit Stavoor bij de bewustwording en halen onzekerheden weg. Zo kunnen mensen met vreugde afscheid nemen van hun werk en de laatste fase met een positief gevoel ingaan. Dat is een enorme meerwaarde.”

We sluiten het gesprek af met de conclusie dat het belangrijk is om stil te staan bij levenslust, er met anderen over te spreken en er bewust van te genieten. Hans heeft veel inspiratie gehaald uit boeken zoals Drive van Daniel Pink, over motivatie en de kracht van autonomie, en De zeven eigenschappen van effectief leiderschap van Stephen Covey. “Deze boeken hebben mij geholpen om te ontdekken wat echt belangrijk is in het leven en hoe je daar bewust naar kunt handelen.”

Met zijn optimistische blik en aanstekelijke levenslust is Hans Raamsdonk een inspirerend voorbeeld van hoe je met plezier en voldoening richting de eindstreep kunt gaan.

02 april 2025

Levenslust

“De mooiste tijd van je leven” – we zeggen het nu thuis af en toe tegen elkaar, allebei met pensioen en relatief gezond. Geen prestatiedruk meer, een legere agenda, en niet meer voor dag en dauw in de file, het voelt heerlijk. Een laat ontbijt, krantje erbij – we geven de geluksonderzoekers die de U-bocht ontdekten gelijk: na het stressvolle spitsuur in onze levensloop breken gouden tijden aan. Niets hoeft meer omdat het moet.

Soms voelt het even als een tweede jeugd.

Maar ik moet eerlijk zijn: ik ben geen twintig of veertig meer. Ik heb minder energie dan vroeger, en een uitspattinkje moet ik al snel bezuren. Op mijn beste momenten blaak ik van levenslust, maar ik zit ook af en toe uitgeblust op de bank voor de tv.

Wat is dan levenslust, als je – zoals ikzelf nu – bijna zeventig bent? Op zijn minst toch dat je ‘s ochtends met plezier je bed uitkomt. Ik denk vaak bij het openschuiven van de gordijnen aan het gedicht ‘Marc groet ’s morgens de dingen’ van Paul van Ostaijen, over een klein jongetje dat ’s morgens vrolijk de nieuwe dag begroet. ‘Dag ventje met de fiets op de vaas met de bloem / ploem ploem / dag stoel naast de tafel / dag brood op de tafel / dag visserke-vis met de pet / pet en pijp / van het visserke-vis / goeiendag’.  

Maar opnieuw: als ik eerlijk ben, ik kom maar zelden ‘s ochtends zo de woonkamer binnen. Soms heb ik slecht geslapen en word ik moe wakker. En hoe dan ook moet mijn lijf altijd wel eerst een beetje op gang komen. Pijntje hier, pijntje daar…

Levenslust op leeftijd is dan toch echt iets anders dan levenslust voor kinderen.

Bij een wandeling met kleindochter van vijf begint ze spontaan voor ons uit te huppelen. Ik word blij als ik ernaar kijk. Ik ben jaloers op dat speelse hondjesgedrag, want uit mezelf huppel ik niet meer. Ik zou er een cursus voor moeten volgen.

Het latere leven voelt er ook te zwaar voor, je draagt ook een hele rugzak met je mee. Daarom wil ik die U-bocht ook wel een beetje relativeren. Hij geldt misschien nog voor prille pensionado’s, voor als je gezond bent en – als je met een partner samenleeft – elkaar nog hebt. Maar hoe gaat dat straks als je écht oud gaat worden? Die toekomst maakt me soms bang en onzeker.

Levenslust op leeftijd lijkt dan al gauw iets voor de happy few te worden of voor positivo’s voor wie het glas altijd half vol is. Voor geluksvogels, of voor wie altijd al het zonnetje in huis is geweest.

Is het dan niet verstandiger om je in het latere leven te beperken tot bedaagde en bezonken termen als ‘zingeving’ of ‘wijsheid’? Moeten we eenmaal op leeftijd gekomen niet meer zo frivool willen zijn? 

En toch, ik wil graag blijven gaan voor levenslust als de kern van goed ouder worden. Dat is waardevol voor mezelf, maar het heeft ook filosofisch sterke papieren.

Leven is immers in beweging komen, het ene been voor het andere willen zetten. Letterlijk, door elke morgen opnieuw de dag in te willen stappen, ‘ja’ te zeggen tegen wat hij brengen zal. “Mensen zeggen dat we allemaal naar de zin van het leven zoeken”, zei de religiewetenschapper Joseph Campbell eens in een interview. “Ik denk niet dat dit het is wat we zoeken. Ik denk dat het de ervaring is dat we werkelijk in leven zijn, op zo’n manier dat onze lijfelijke ervaring resoneert met onze diepste essentie, zodat we echt de verrukking voelen wat het is om te leven.”

Levenslust is een soort eetlust: het leven smaakt je. Je voelt de zon op je huid, je hoort de vogels zingen, je bent blij het licht te zien.

Een paar maanden voor haar overlijden bezocht ik mijn hoogbejaarde, kwetsbare moeder in het verzorgingshuis. Het was een mooie zomerdag en op het plein voor het tehuis stond een ijsjeskraam. ‘Heb je zin in een ijsje?’, vroeg ik haar, ‘dan haal ik er eentje.’ Ze knikte ja. Ik zie nog voor me hoe haar ogen glansden toen we het daarna samen oppeuzelden. Levenslust was het, tot de laatste snik.

Frits de Lange

www.fritsdelange.nl

Frits is emeritus-hoogleraar en als docent filosofie verbonden aan Stavoor Pensioen in Zicht

02 april 2025

Zutphen, een zonnige lentemiddag. We schuiven aan in de keuken van Suzanne Biewinga met uitzicht op de tuin, het eerste groen en een Vlaamse Gaai, voor een gesprek over ouder worden, met pensioen gaan en alle mogelijkheden daarbij. Suzanne is een Nederlandse filosoof en onderzoeker die zich richt op de betekenis van ouder worden in de 21e eeuw. Begin 2025 promoveerde ze op haar zeventigste aan de Universiteit van Amsterdam op een onderzoek naar een nieuwe manier van denken en spreken over ouder worden in deze snel veranderende samenleving.

Door: Astrid Kraal

We trappen af met de vraag of Suzanne met pensioen is. En het antwoord zal niemand verbazen: ze is gestopt met betaalde arbeid maar heeft het drukker dan ooit tevoren. Na het behalen van haar master filosofie in 2015 deed Suzanne een oproep in de lokale krant, waarin ze mensen uitnodigde om deel te nemen aan een reeks van drie groepsgesprekken over ouder worden. “Ik dacht dat er misschien niemand zou reageren, maar het tegendeel bleek waar. De belangstelling was overweldigend,” vertelt ze. Uiteindelijk leidde dit tot maar liefst 92 groepsgesprekken met ouderen in haar ‘filosofiewerkplaats’, waarin zij hun ervaringen en ideeën over ouder worden deelden. Deze gesprekken vormden de basis voor haar promotieonderzoek. De filosofiewerkplaats werd een ruimte voor diepgaande gesprekken en reflectie, gericht op het vinden van passende woorden om nieuwe inzichten in de betekenis van ouder worden uit te drukken.

In deze filosofiewerkplaats worden deelnemers aangemoedigd om hun eigen ervaringen en vanzelfsprekendheden kritisch te onderzoeken. Het doel is om samen na te denken, te luisteren en nieuwe perspectieven te ontdekken. De gesprekken draaien om vragen als: Wat betekent vrijheid voor jou nu je ouder wordt? Of: Welke vooroordelen over ouderdom kom je tegen, en hoe kijk je daar zelf naar? De verslagen uit de filosofiewerkplaats vormden de basis voor haar boek: Ouder worden als ervaring, waarin ze pleit voor een genuanceerde en inspirerende kijk op deze levensfase.

Stereotypen

Suzanne benadrukt in haar boek dat ouder worden niet alleen draait om verlies of het proberen jong te blijven, maar dat het een veelzijdige en waardevolle levensfase kan zijn. Binnen de context van de huidige snel veranderende samenleving legt ze de nadruk op de culturele kant van ouder worden. Volgens haar worden ouderen geconfronteerd met twee hardnekkige stereotypen. Het eerste stereotype legt de nadruk op ‘jong blijven’: ouderen die vitaal, energiek en actief zijn, worden als ‘jong’ bestempeld. Daarmee wordt volgens Suzanne de werkelijkheid van ouder worden genegeerd. Ouderen zijn van alles, maar jong zijn hoort er niet bij. Om vitaal en actief te zijn, hoef je niet per se jong te zijn. Het tweede stereotype beschrijft ouderdom als een fase van louter verlies. Het bedreigende beeld dat hierdoor wordt opgeroepen, is dat van een overgang van een bloeiende actieve fase naar een periode die weinig positiefs te bieden zou hebben en misschien zelfs liever vermeden wordt.

Volgens Suzanne doen beide beelden geen recht aan de werkelijkheid. “Ouder worden is veel meer dan dat. Het is een ongewisse en vaak avontuurlijke reis die door deze simplistische beelden wordt onderschat.” Ze pleit daarom voor een nieuw perspectief op ouder worden, een dat recht doet aan de daadwerkelijke ervaringen van ouderen zelf. Dit perspectief zou niet moeten worden bepaald door de ideeën van anderen, maar door de ervaringen en inzichten van de ouderen zelf. “Mijn onderzoek had als doel om ruimte te maken voor een nieuwe manier van denken en spreken over ouder worden, passend bij de eigen ervaringen van ouderen,” legt ze uit.

Verontrusting

“Eigenlijk ben ik gestart vanuit verontrusting. Want het is zo treurig dat de gangbare stereotypen uitgaan van een tegenstelling tussen jong en oud, en in bijna alle opzichten zitten ouderen aan de verkeerde kant van de lijn. Onze cultuur is gefocust op jong zijn, vooruitgang, maakbaarheid. Verlies, beperkingen, ouder worden en dood, horen daar niet bij. Daarom wordt ouder worden vaak geassocieerd met schaamte en verlies van waardigheid. Ik ben verontwaardigd wanneer ouderen worden weggezet als volwassenen waar iets aan ontbreekt, of zelfs worden gezien als object waarover wordt gesproken en over wordt beslist”. Suzanne wijst erop dat onze samenleving onderwerpen zoals ziekte en dood vaak vermijdt. “Wanneer je ouder wordt, kun je er niet meer omheen. Je wordt geconfronteerd met verschillende vormen van verlies. Maar dit proces maakt ook ruimte voor reflectie, het ontdekken van nieuwe betekenissen en persoonlijke groei, zelfs in tijden van verdriet.”

“Ik denk dat het anders kan, dat anders denken over deze levensfase mogelijk is. Het gaat daarbij om een sociale revolutie maar ook om een ‘eer-revolutie’. Want het gaat ook om waardering en erkenning. Om dat voor elkaar te krijgen, moeten we anders kijken naar wat mensen voor wezens zijn. Mensen zijn geen volwassenen die altijd alles kunnen, nooit veranderen en onafhankelijk van anderen hun eigen leven leiden. Wij zijn verlangende, belichaamde, sociale en eindige wezens. We leven allemaal een leven van geboorte naar dood, we zijn kwetsbaar en proberen samen met anderen het beste van onze levens te maken. Zo’n realistischer mensbeeld leidt tot een heel andere kijk op ouder worden.”

“In deze samenleving is er geen vaste sociale rol voor gepensioneerden. Dat is een grote vrijheid. Maar soms is het ook lastig hoe je hier het beste invulling aan kunt geven. Het concept pensioen is ook in de geschiedenis nieuw. Vroeger konden alleen de rijken gaan rentenieren. Er zijn daardoor weinig voorbeelden die ons zijn voorgegaan. We moeten zelf ontdekken hoe wij het late leven betekenis kunnen geven. De gepensioneerden van nu hebben in hun lange leven veel geleerd. Je wilt wellicht nog iets betekenen met de wijsheid die je hebt opgedaan. Waar vind je in deze samenleving daar een plek voor? Steeds meer mensen werken door na hun pensioendatum. Maar je kunt ook zingeving vinden in vrijwilligerswerk, zorg voor kleinkinderen, kunst, mantelzorg, genieten van het moment. Of door te filosoferen, zoals in mijn geval. Wat past bij jou in deze levensfase?”

Drie pijlers

Suzanne benaderde haar onderzoek als een experiment, gebaseerd op drie pijlers. De eerste pijler waren filosofische groepsgesprekken met ouderen waarin bouwstenen werden gelegd voor een nieuwe betekenisvolle benadering van ouder worden. De tweede pijler bestond uit het betrekken van inzichten van hedendaagse denkers en wetenschappers. Tot slot richtte ze zich in de derde pijler op de klassieke denkers uit de tijd van de Grieken en Romeinen. Door hun kijk op ouderdom te bestuderen, doorbrak ze de vanzelfsprekendheid van de manier van denken over ouder worden in de moderne tijd.

Mede geïnspireerd door de klassieke oudheid en hedendaagse denkers en wetenschappers, kwamen de deelnemers in de groepsgesprekken met treffende bewoordingen die hun eigen ervaringen weerspiegelden. Ze benoemt dit als een “rijke en vruchtbare dialoog.” Hieruit vloeiden kernbegrippen voort, zoals “levensmoed, gebruik van levenservaring, belangstelling voor anderen, en het behoud van je gevoel van eigenwaarde.”

Ook voor haarzelf was het onderzoek leerzaam. “Dit onderzoek had niet op deze wijze kunnen plaatsvinden als ik niet ook zelf ervoer hoe het is om ouder te worden. We spraken en dachten in de filosofiewerkplaats allemaal op basis van ervaring. Dat gaf vertrouwen. Voor mijzelf was het heel waardevol om juist in deze levensfase dit onderzoek te doen. In mijn hoofd zitten veel citaten van de deelnemers aan de filosofiewerkplaats. Wanneer het gaat over mijn eigen ouder worden, dan is dat  een enorme rijkdom. Het voelt als voeding voor mezelf, voor hoe in nu in het leven sta. Ik heb veel inspirerende voorbeelden gehoord en mooie verhalen opgetekend. Dat helpt mij bij het ouder worden. Ik heb geleerd dat je op allerlei gebied ook later in je leven betekenis kunt hebben. Je hebt daarbij de mentale kracht van een ontdekkingsreiziger nodig, de moed en de sociale vaardigheden om op je eigen wijze een onbekend gebied te ontdekken en je leven vorm te geven. De deelnemers leerden mij ook bescheidenheid. Het gaat niet meer zoveel over jezelf  op deze leeftijd, je verbindt je met iets dat groter is dan jezelf en met degenen die na je komen.”

En nu is het onderzoek afgerond, de promotie achter de rug maar de storm is nog niet gaan liggen. “Er is veel belangstelling voor mijn boek en voor de inzichten die ik beschrijf. Dat heeft ook met deze tijd te maken, we werden nog nooit zo massaal oud. Het is een vraag aan de ouderen van nu om ouder worden als betekenisvolle levensfase voor te leven aan jongeren. Ik hoop dat dit onderzoek iets bijdraagt aan anders denken, aan het bieden van een nieuwe ruimte en het realiseren van een nieuw gedachtengoed. Het gesprek daarover is nooit af. Daarom hoop ik dat mensen niet alleen het boek lezen, maar ook over dit onderwerp met elkaar in gesprek gaan. Als dat gebeurt dan ben ik, voor nu, tevreden”.

Meer lezen?

En luister vooral ook naar het mooie interview met Suzanne op radio in (februari 2025)