Tijdens de recente algemene beschouwingen stond één thema centraal: de alarmerende toename van financiële zorgen en armoede. Steeds meer mensen worstelen om financieel het hoofd boven water te houden, en deze zorgen hebben verstrekkende gevolgen.
Financiële zorgen leiden tot gezondheidsproblemen en dat spreidt zich als een olievlek uit. Dit geldt ook voor collega’s binnen jouw organisatie. Staat het onderwerp bij jullie al op de agenda?

Wat kan de werkgever doen?

Financiële problemen verdwijnen niet vanzelf. Schulden worden niet kleiner door te wachten. Daarom is het van groot belang dat werkgevers alert zijn op signalen en actie ondernemen. Het is te laat als de werkgever pas op de hoogte is als er sprake is van loonbeslag. Wat kan de werkgever concreet doen?
Verschillende signalen kunnen wijzen op financiële problemen bij werknemers. Denk aan vaker ziekmelden, veranderingen in gedrag, vragen om meer overwerk of voorschotten, niet meer aansluiten in de bedrijfskantine… Verlaag de drempel door het gesprek aan te gaan. Dat kan al beginnen met vragen als “Hoe gaat het met je?” en “Hoe gaat het thuis?”. Dit kan medewerkers aanmoedigen om hun financiële zorgen te bespreken.
Maar dat zal niet zomaar gebeuren. Op het bespreken van financiële zorgen rust een groot taboe. En zowel werkgever als werknemer vinden dit vaak een privékwestie. Dat is natuurlijk ook zo, maar werk en privé zijn als het gaat om zorgen en gezondheid eigenlijk nooit gescheiden. De werkgever kan het gesprek dus prima openen.

Het helpt daarbij als er een duidelijk beleid is over wat de werkgever doet en kan doen bij financiële problemen en dit ook duidelijk kenbaar maakt in de organisatie. Dan weten werknemers wat ze kunnen verwachten en waar ze terecht kunnen. En ze weten vooral dat er oog en oor is voor hun probleem. Dat helpt enorm in het zetten van stappen. Denk hierbij ook zeker aan een helder protocol voor loonbeslag zodat medewerkers voor wie dat in beeld komt zich hier in kunnen verdiepen en dat het niet pas bedacht hoeft te worden als de situatie zich voordoet.

Het is belangrijk dat werkgevers vooral een goede verwijzer zijn en niet per se zelf te hulp schieten met grote leningen of quasi-hulpverleningsgesprekken door leidinggevenden. Zorg dat er om de organisatie een goed netwerk van professionele hulpverleners is of ben op de hoogte van de goede loketten waar medewerkers naar toegestuurd kunnen worden. Dit kan ook intern worden ingericht door bijvoorbeeld budgetcoaches in het netwerk te betrekken, maar het is van groot belang dat dit strikt gescheiden en zoveel mogelijk buiten de organisatie opgetuigd wordt. Elke vorm van inmenging door de werkgever brengt een risico met zich mee en verhoogt misschien onbewust de drempel om hier gebruik van te maken.   Hulp van experts is belangrijk voor een duurzame oplossing als het om (het voorkomen van) schulden gaat. Hulp van experts is ook belangrijk als het gaat om het dealen met de financiële zorgen, ook in een situatie waarin er nog geen schulden zijn.

Een stapje verder gaan kan uiteraard ook. Zo zijn er werkgevers die een helpende hand bieden als er bijvoorbeeld een deurwaarder op de stoep staat bij de werknemer. Met een kleine ‘uit-de-brand-lening’ kan soms veel ellende voorkomen worden. Het is belangrijk dat medewerkers in dat geval weten wat de mogelijkheden zijn.

Wat kan de ondernemingsraad doen? 

De ondernemingsraad kan vanzelfsprekend een waardevolle bijdrage leveren aan dit lastige vraagstuk. Wat kan de ondernemingsraad concreet doen?

1. Zet het op de agenda!
   Een open deur, maar alles begint met het gesprek. Praat met de bestuurder over of dit probleem al aandacht heeft en op welke wijze dat tot nu toe gebeurt. Voer het gesprek vervolgens over hoe dit vraagstuk meer of anders aandacht kan krijgen. Maak afspraken over de vervolgstappen.
2. Doe ook navraag in het netwerk van de OR naar de schuldenproblematiek bij bijvoorbeeld HR, vertrouwenspersoon en preventiemedewerker (dit kan uiteraard alleen gaan over de ontwikkelingen op dit thema, de privacy moet geborgd blijven!)
3. Stimuleer een regeling voor bedrijfsmaatschappelijk werk waarin aandacht is voor de ondersteuning van medewerkers met financiële problemen. Houd daarbij in het oog dat de werkgever niet de hulpverlener is. De werkgever kan wel goede support bieden, een luisterend oor vooral een goede verwijzer zijn naar hulpverlening door experts. Wellicht ten overvloede: er is sprake van instemmingsrecht bij het tot stand komen of aanpassen van een regeling bedrijfsmaatschappelijk werk. Gebruik dat instemmingsrecht om de regeling zo concreet en ondersteunend mogelijk te maken. Aan een papieren tijger heeft niemand iets.
4. Stimuleer informatieverstrekking en bewustwording binnen de organisatie. Benadruk dat het belangrijk is dat medewerkers weten over het bestaan van regelingen en interne mogelijkheden. Maar stimuleer ook aandacht voor goede inhoudelijke informatie over financiële problemen. Op die manier straalt de organisatie uit dat het onderwerp geen taboe hoeft te zijn.
5. Geef opvolging aan het gesprek en houd het onderwerp op de agenda.
6. Laat je collega’s weten dat de OR zich hard maakt voor dit onderwerp. Houd ondertussen je ogen en oren open voor signalen op de werkvloer, maar ga ook als OR niet op de stoel van hulpverlening zitten. Attendeer medewerkers op de mogelijkheden binnen de organisatie. En prettig luisterend oor kun je natuurlijk altijd zijn. Je bent tenslotte ook een collega.

Vergeet de privacy niet

Het spreekt voor zich dat er in het overleg tussen OR en bestuurder geen informatie gedeeld kan worden die te herleiden is naar individuele medewerkers. Dus ook bij het inrichten van regelingen en processen in de organisatie is het belangrijk om ervoor te zorgen dat de privacy wordt geborgd en gerespecteerd. Maak daarom ook de kring van betrokkenen bij zaken als loonbeslag zo klein mogelijk.

Het is niet zo makkelijk

Realiseer je in de gesprekken goed dat het niet zo makkelijk is als het lijkt. Mensen met schulden wachten gemiddeld zo’n vijf jaar voordat ze aan de bel trekken. Schaamte, paniek, ‘het zal mijn eigen schuld wel zijn’ spelen allemaal mee. De groep die zich zorgen maakt over de betaling van maandelijkse rekeningen, maar (nog) geen schulden heeft wordt ondertussen steeds groter.  Ook die zorgen worden meegenomen naar de werkvloer.
Werkgevers kunnen door het bespreekbaar te maken een hand uitsteken. Dat is al heel wat waard.

Van taboe naar collectief gezien probleem

Wrang genoeg helpt het feit dat er steeds meer mensen onder de armoedegrens leven en het aantal mensen met schulden toeneemt enorm in de collectieve beleving hiervan. Waar het eerst een groot taboe was, is het ineens het grote thema in de verkiezingscampagne. Dat deze aandacht ervoor is maakt de drempel om het bespreekbaar te maken mogelijk lager. Een triest gegeven eigenlijk. Maar omdat het bijna niet meer denkbaar dat in jouw organisatie geen mensen zijn met financiële zorgen biedt deze collectieve zorg wel een stevige basis voor een goed gesprek en plan van aanpak.
Aan de slag dus!