De keerzijde van een abrupte overgang naar de derde levensfase

Twee voorbeelden uit de praktijk
Waarom zou de werkende oudere zich zorgen maken over de overgang naar de pensioenperiode? Hoogleraar geriatrie en klinisch geriater Marcel Olde Rikkert geeft aan: “Blijven werken levert het individu meer geld op en het pakt positief uit voor de gezondheid”. Toch zijn er veel mensen die naar deze overgang uitkijken. Ik sprak Ab Wiltens (72 jaar) en zijn vrouw Willeke over hun ervaringen rondom deze overgang;

“Werken tot mijn 67^e? Ik moest er destijds niet aan denken.” Ab kon namelijk niet wachten om de verzuchting van “hoe lang nog?” achter zich te laten en eindelijk te doen en laten wat hij wil. Toen het eenmaal zo ver was, werd de ene na de andere zonvakantie geboekt, elektrische fietsen werden aangeschaft, een nieuw lidmaatschap bij de leesclub en er werd meer tijd doorgebracht op de tennisclub en golfbaan. Het was ontzettend gemakkelijk om mee te gaan in het “Zwitserleven gevoel”, waar veel reclame voor werd gemaakt. Toch bleek dit in de praktijk erg tegen te vallen. “Steeds dezelfde zonvakanties, fietstochten en dezelfde mensen om mij heen waar je dezelfde gesprekken mee hebt.” Willeke was al eerder met pensioen en was destijds degene die Ab juist aanspoorde om de stap ook te maken. Maar Willeke kwam erachter dat het pensioen ook een keerzijde heeft; “hij begint zich overal mee te bemoeien en ik word er knettergek van.” Dit fenomeen noemen psychiaters het ‘retired husband-syndrome’¹.

De pensioen overgang kan een kwetsbaar moment zijn, mits je je dit niet realiseert en er tijdig bij stil staat. Zelfs zo kwetsbaar dat deze overgang in de eerste 6 jaar van het pensioen, leidt tot een 5-16% verhoogde kans op problemen in de mobiliteit en algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL), ziekte en cognitieve achteruitgang². Deze kunnen deels worden verklaard door minder fysieke activiteit en minder sociale interactie. Tenslotte vervalt samen met de pensioenovergang een deel van je cognitieve uitdaging, sociale netwerk en zingeving. Werk brengt daarmee voor veel mensen belangrijke aspecten van vitaliteit met zich mee. Deze negatieve effecten verzwakken als iemand in de pensioenperiode fysiek actief blijft, parttime blijft werken of getrouwd is en sociale steun heeft. Er zijn ook onderzoeken die aantonen dat deze negatieve gevolgen nog groter zijn als iemand tegen zijn wil met pensioen moet². Het is eigenlijk gek dat er in veel cao’s een pensioenbeding is vastgelegd, waardoor een baan automatisch ophoudt zodra de AOW-leeftijd is bereikt³. Veel beleidsmakers pleiten voor een ander, meer flexibel pensioensysteem. Het is tijd om afscheid te nemen van strikte leeftijdsgrenzen en het is tijd voor een samenleving die gericht is op levenslang zorgen, levenslang werken, levenslang genieten en levenslang leren.

Het verhaal van Loes van der Laan (72 jaar) laat zien dat het anders kan. Zij en haar werkgever zijn gedurende haar loopbaan continu in gesprek gebleven over de ontwikkelingsmogelijkheden van Loes en op welke manier de organisatie daarin kan investeren. Loes reflecteert regelmatig om vervolgens haar eigen koers te kunnen bepalen. Haar werkgever gaf haar vervolgens ook de ruimte om deze koers te bepalen, dit is essentieel voor een goede ‘fit’. Zelfs de pensioengrens was daarin geen belemmering.

Zij vertelt: “ik ben nog steeds actief voor stichting Netwerk voor Nederlands Onderwijs Wereldwijd (NOB), de organisatie waar ik al 25 jaar werk. Vanaf het moment dat ik binnenkwam kreeg ik de ruimte om richting te geven aan mijn eigen loopbaan. Ik sprak regelmatig met mijn werkgever over mijn rol binnen de organisatie en over de mogelijkheden om mij te ontwikkelen als werknemer, maar ook als persoon. De gesprekken gingen dan over werkgeluk, vitaliteit en mijn behoeften. Ik heb in de beging fase een lange periode als leerkracht in verschillende landen Nederlandse lessen verzorgd. Ik heb mijn werk eigenlijk altijd meer als een hobby ervaren. Mede door mijn lieve en leuke collega’s, maar ook doordat het werk mij een gevoel van zingeving gaf en ik het gevoel had echt gehoord te worden binnen de organisatie. Kinderen helpen bij het ontwikkelen van een taal, gaf mij het gevoel betekenisvol werk te doen. Op een dag heb ik aangegeven opzoek te zijn naar een nieuwe uitdaging waarvoor ik niet meer naar het buitenland hoefde en heb ik samen met mijn leidinggevende gekeken naar nieuwe mogelijkheden. De organisatie bood mij een bijscholingstraject aan en daarna heb ik mij de jaren tot aan mijn pensioen ingezet voor het waarborgen van de kwaliteit en de beschikbaarheid van het Nederlands onderwijs wereldwijd. Ik heb het altijd leuk gevonden om verschillende mensen te ontmoeten. Eén van mijn sterke kanten is het enthousiasmeren van andere mensen. Dit kon ik nu in de praktijk brengen door partijen, ervaringen en kennis te verbinden. Naarmate het pensioen dichterbij kwam, was ik steeds vaker in gesprek met de organisatie over onze toekomst. De organisatie gaf aan dat ze graag mee dachten over de mogelijkheden om fulltime of eventueel parttime door te werken. En ik wilde absoluut niet stoppen, wel wilde ik graag wat meer vrije tijd omdat ik meer tijd wilde doorbrengen met mijn kleinkinderen en ik eigenlijk ook graag vrijwilligerswerk wilde doen. En zodoende werk ik nu nog steeds parttime voor dezelfde organisatie en hou ik mij bezig met belangenbehartiging en geef voorlichting. Daarnaast werk ik als vrijwilliger bij vluchtelingenwerk Nederland, daar ben ik taalcoach voor statushouders.

In beleid, regelgeving en het huidige maatschappelijke debat is er weinig aandacht voor de keerzijde van een abrupte overgang naar de derde levensfase. Daarom presenteert De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) in het rapport De derde levensfase: het geschenk van de eeuw een inspiratieagenda voor de derde levensfase, met daarin drie thema’s⁴:

Wilt u meer weten over dit thema? Wij gaan graag met u in gesprek!

Matthijs Tersteeg, trainer/adviseur team Vitaliteit in Zicht

Leestips:

1. Klinkhamer, B., & Klinkhamer, K. (2016).
Gelukkig ouder worden (1^e druk). Houten: Het Spectrum

2. Dave, D., Rashad, I., & Spasojevic, J. (2006).
The effects of retirement on physical and mental Health outcomes
Geraadpleegd op 21 februari 2020

3. Meester, M. (2020).
Voorkom het zwarte gat: Laat carrière oudere werknemer minder abrupt eindigen
Geraadpleegd op 24 februari 2020

4. Raad Volksgezondheid & Samenleving. (2020).
De derde levensfase: het geschenk van de eeuw
Geraadpleegd op 24 februari 2020