Omdat de ‘laatste reis’ zo cru klinkt, noemen ze de laatste vlucht voordat je met pensioen gaat bij KLM de ‘laatste landing’. Voor stewardess Machteld Willers Holman zal dat geen zachte landing zijn. Op 13 juni zou ze naar haar favoriete bestemming Kaapstad vliegen, samen met haar man Rob. Ze weet niet of ze nog ‘een meter’ zal vliegen voordat ze met pensioen gaat. Waarschijnlijk gaat haar 44-jarige carrière als een nachtkaars uit.
Het artikel in NRC waarin Machteld haar verhaal doet, trekt een parallel met de rituelen die bij het eindexamen horen: de vlag met boekentas buitenhangen, het schoolbal, de diploma-uitreiking, de examenfeesten. Het markeert de overgang naar een nieuwe levensfase, de vrijheid lonkt, het volwassen worden, het loskomen van je ouders.
De ‘laatste landing’ van Machteld is ook zo’n ritueel, als overgang van betaalde arbeid naar een nieuwe levensfase. Opnieuw lonkt de vrijheid. Er komt meer ruimte om je eigen invulling te geven, om een rol te spelen in het leven van je kleinkinderen, tijd voor interesses die jarenlang weinig aandacht kregen, om meer van de natuur te genieten.
Je maakt je een bepaalde voorstelling van je afscheid: je werk overdragen, je laatste werkdag, je afscheidsreceptie of -etentje. Je bereid je er emotioneel op voor. Het is spannend: hoe zullen mijn collega’s me waarderen en bedanken? En dan opeens ziet het er allemaal anders uit. ‘Alles wat normaal was, wordt nu bijzonder’, zegt Dini.
Een rondgang langs onze ex-deelnemers aan de cursus Pensioen in Zicht levert dit beeld op.
Hans: ‘Op donderdag heb ik het laatste afscheidsetentje gehad met mijn netwerkmanagers. Op dat moment was het college en directie in crisisoverleg bijeen om de afgekondigde kabinetsmaatregelen te vertalen naar de organisatie. Aan het eind van het etentje gingen de netwerkmanagers spoorslags aan het werk met het directiebesluit om de medewerkers te informeren dat een ieder vanuit huis moest gaan werken. Ik ging ook naar huis maar dan wel met pensioen!’
Karin over haar man Peter: ’Hij gaat 23 april met pensioen, maar wie had ooit kunnen bedenken dat hij zijn werkzame periode thuis zou gaan afsluiten. Zijn werk wordt steeds minder. Het laboratorium is dicht. Geen studenten. Er is een gezamenlijke app Microsoft Teams. Peters afscheidsfeest wordt uitgesteld. Zijn baas belt hem en houdt zo contact.’
Marijke: ‘Na de cursus Pensioen in Zicht ben ik niet meer op mijn werk geweest. Alles gaat via de mail en telefoon. De werkzaamheden nemen ook af. Ik vind het moeilijk, want ik ben een mensen-mens. Ik mis mijn collega’s, mijn kinderen en kleinkinderen. Uiteraard ben ik niet de enige, maar ik voel dit zo.’
Frank: ‘Ik werk nu thuis en zou op 23 april afscheid nemen. Ik ga er van uit dat dat niet door kan gaan. Mijn officiële einddatum is 23 juli en er is dus een kans dat ik voor die tijd nog een afscheid kan organiseren. Zo niet dan later of op een andere manier. Ik heb een beetje het gevoel alsof ik ‘cold turkey’ met pensioen ga.’
Marja: ‘Mijn formele pensioendatum is pas op 29 juli. Maar omdat ik verlof had gekocht, werkte ik op 19 maart voor het laatst bij de gemeente. De laatste 10 dagen heb ik thuis gewerkt, vanwege de corona. Ik heb dus ook geen afscheid kunnen nemen. De bedoeling is dat dit nog wel komt. Omdat ik dus nog wel in dienst ben, zit ik ook nog in de groeps-app van mijn team. Dat vind ik wel leuk; er wordt heel veel uitgewisseld; er is ook veel humor. Iedereen is thuis en probeert elkaar te steunen en er het beste van te maken. Nu ben ik dus klaar met werken sinds een dag of 10. Ik vind het nog steeds prima, had er ook erg naar uitgekeken. Het geeft mij ook echt rust, daar hoef ik mij niet meer mee bezig te houden.’
Zo is er enerzijds de frustratie over het abrupte afscheid, anderzijds de berusting: ‘er zijn ergere dingen’, ‘zo lang we maar gezond zijn’. Volgens filosoof Stine Jensen is een uitgesteld feestje echt iets anders. Het moment suprême is voorbij, de spanning is eraf. Na een half jaar zijn je collega’s je al bijna vergeten. Toch is het belangrijk om, ook nu een fysiek afscheid er niet in zit, het loslaten van je werk te markeren. Vaak gaat het over 40 tot 50 jaar van je leven, waarin betaalde arbeid centraal stond. Bedenk maar eens wat dat werk je allemaal gebracht heeft. Sommige mensen komen met nieuwe, passende oplossingen, zoals de collega’s van Frank: ‘Voor een collega van mij die morgen zijn laatste (thuis-)werkdag heeft, is bekokstoofd dat wij hem allen kaartjes sturen met een groet etc. zodat zijn papieren mailbox volloopt. Zo kun je toch wat doen.’ Ben creatief met de (digitale) mogelijkheden die er wél zijn.
In plaats van over stoppen met werken, spreken we liever van een doorstart maken. Maar hoe doe je dat nu in coronatijd? Als je de deur niet uit mag, behalve voor een boodschap. Als je niet naar je kleinkinderen kunt om op te passen? Als je fietstocht niet meer wordt onderbroken door die o zo welkome terrasjes. Als je vrijwilligerswerk met gehandicapte kinderen stil ligt, omdat afstand houden nu eenmaal onmogelijk is. Als je al die plannen waar je zo naar uitkeek in de ijskast moet zetten?
Voor degenen die de neiging hebben om heel hard van stapel te lopen nadat ze gestopt zijn met werken, zal deze coronatijd een beproeving zijn. Anderen zijn blij dat voorlopig even niets hoeft. Voor hen is deze gedwongen tijd van pas op de plaats misschien wel een makkie. We adviseren onze deelnemers om het eerste jaar de gulden middenweg te bewandelen: blijf in beweging, zorg dat je mensen ontmoet, oriënteer je op mogelijke nieuwe activiteiten. Maar plan je agenda niet meteen vol. Neem de tijd om stil te staan, om tot rust te komen, om emotioneel los te komen van je werk, om te ontdekken wie je nu bent en wat je nu met je leven wilt. Een voordeel van de coronacrisis is dat je daar nu volop tijd voor hebt.
Wim Ballemans, trainer/adviseur Stavoor
